ตับอ่อน คืออะไร หน้าที่สำคัญที่คุณอาจมองข้าม

ตับอ่อน คืออะไร คำถามที่หลายคนอาจเคยได้ยินบ่อย แต่ยังไม่แน่ใจว่าทำหน้าที่อะไรในร่างกาย ตับอ่อนเป็นอวัยวะขนาดเล็กที่มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง การทำงานของตับอ่อนแบ่งออกเป็น 2 ระบบหลัก คือ ระบบย่อยอาหาร และระบบฮอร์โมน เช่น อินซูลิน ซึ่งหากตับอ่อนทำงานผิดปกติ อาจนำไปสู่โรคร้ายแรงได้

ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับตับอ่อน
การทำงานของตับอ่อน
วิธีดูแลรักษาตับอ่อน

หน้าที่ของตับอ่อนในระบบร่างกายคน

ตับอ่อนทำหน้าที่หลักสองด้านคือการหลั่งน้ำย่อยและการผลิตฮอร์โมน น้ำย่อยช่วยย่อยไขมัน โปรตีน และคาร์โบไฮเดรต ขณะที่ฮอร์โมนอย่างอินซูลินมีหน้าที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด หากตับอ่อนผลิตอินซูลินไม่เพียงพอ จะเสี่ยงเป็นเบาหวานชนิดที่ 1 หรือ 2 ได้

แม้จะมีขนาดเล็ก แต่ตับอ่อนมีบทบาทสำคัญต่อระบบการเผาผลาญและพลังงานในร่างกาย การหลั่งเอนไซม์ในปริมาณที่เหมาะสมจึงเป็นเรื่องที่สำคัญมาก โดยเฉพาะการตอบสนองต่ออาหารที่เรากินเข้าไปทุกมื้อ ดังนั้นการดูแลสุขภาพตับอ่อนเป็นเรื่องที่ควรใส่ใจ

ตับอ่อนยังมีบทบาทช่วยควบคุมกลูโคสในเลือดร่วมกับตับและอวัยวะอื่น ฮอร์โมนกลูคากอนที่ผลิตจากเซลล์บางชนิดในตับอ่อนจะช่วยกระตุ้นการปล่อยน้ำตาลเมื่อระดับน้ำตาลในเลือดต่ำเกินไป ทำให้รักษาสมดุลในร่างกายได้ดี [1]

ตับอ่อนเกี่ยวข้องกับการย่อยอาหารอย่างไร

ตับอ่อนมีบทบาทสำคัญในกระบวนการย่อยอาหารโดยการผลิตเอนไซม์ย่อยอาหารหลายชนิด อาทิ เอนไซม์อะไมเลสที่ช่วยย่อยแป้ง เอนไซม์ไลเปสที่ย่อยไขมัน และเอนไซม์โปรตีเอสที่ย่อยโปรตีน เอนไซม์เหล่านี้จะถูกปล่อยเข้าสู่ลำไส้เล็กผ่านท่อตับอ่อน

เพื่อช่วยย่อยสารอาหารให้กลายเป็นโมเลกุลขนาดเล็กที่ร่างกายสามารถดูดซึมได้ นอกจากนี้ตับอ่อนยังผลิตฮอร์โมนสำคัญ อาทิ อินซูลิน ที่ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ทำให้ตับอ่อนมีบทบาททั้งในการย่อยอาหารและควบคุมการเผาผลาญพลังงานในร่างกายอย่างครบถ้วน

ตับอ่อนเป็นอวัยวะที่มีบทบาทสำคัญในระบบย่อยอาหารและการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ซึ่งทำงานร่วมกับอวัยวะอื่นในระบบทางเดินอาหารอย่างใกล้ชิด เริ่มต้นตั้งแต่ ปาก ที่ทำหน้าที่บดเคี้ยวและเริ่มกระบวนการย่อยด้วยน้ำลายที่มีเอนไซม์อะไมเลส ช่วยย่อยแป้งเป็นน้ำตาลง่าย ๆ เมื่ออาหารผ่านมายังกระเพาะอาหาร จะถูกย่อยต่อด้วยกรดและเอนไซม์หลากหลายชนิด

ฮอร์โมนจากตับอ่อนกับการควบคุมน้ำตาล

อินซูลิน
ผลิตโดยเซลล์เบต้าในตับอ่อน
ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดโดยกระตุ้นให้เซลล์ร่างกายนำน้ำตาลกลูโคสไปใช้หรือเก็บเป็นไกลโคเจนในตับและกล้ามเนื้อ
กลูคากอน
ผลิตโดยเซลล์อัลฟาในตับอ่อน
ช่วยเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดโดยกระตุ้นการสลายไกลโคเจนในตับและกระตุ้นการสร้างกลูโคสใหม่จากสารตั้งต้นอื่น
โซมาโตสแตติน
ผลิตโดยเซลล์เดลต้าในตับอ่อน
ทำหน้าที่ควบคุมและยับยั้งการหลั่งอินซูลินและกลูคากอน เพื่อรักษาสมดุลระดับน้ำตาลในเลือด
โพลีเปปไทด์ตับอ่อน
ผลิตโดยเซลล์แฟร์ริงในตับอ่อน
มีบทบาทในการควบคุมการทำงานของตับอ่อนและการย่อยอาหาร รวมถึงมีผลต่อการเผาผลาญพลังงาน

โรคที่เกี่ยวข้องกับตับอ่อน ที่ควรรู้

โรคที่พบบ่อยเกี่ยวกับตับอ่อน ได้แก่ เบาหวาน โรคตับอ่อนอักเสบ และมะเร็งตับอ่อน ตับอ่อนอักเสบอาจเกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป หรือมีนิ่วอุดตันท่อน้ำดี ทำให้เกิดอาการปวดท้องเฉียบพลัน

เบาหวานชนิดที่ 1 มักเกิดจากภูมิคุ้มกันทำลายเซลล์ผลิตอินซูลิน ส่วนชนิดที่ 2 เกิดจากภาวะดื้อต่ออินซูลิน การรับรู้ถึงความเสี่ยงและดูแลสุขภาพเป็นแนวทางที่ดีที่สุดในการป้องกัน มะเร็งตับอ่อนเป็นโรคที่วินิจฉัยได้ยากในระยะแรก มักตรวจพบเมื่อเข้าสู่ระยะลุกลาม การสังเกตอาการผิดปกติ อาทิ น้ำหนักลด ปวดหลัง และตาเหลือง จึงเป็นสิ่งสำคัญมาก

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้ตับอ่อนเสื่อม

ตับอ่อนเป็นอวัยวะที่มีบทบาทสำคัญในการย่อยอาหารและการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด การเสื่อมสภาพของตับอ่อนจึงส่งผลกระทบอย่างมากต่อสุขภาพโดยรวม ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้ตับอ่อนเสื่อมเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ ซึ่งส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมและโรคประจำตัวที่ควบคุมได้หรือไม่ได้

หนึ่งในปัจจัยสำคัญคือการดื่มแอลกอฮอล์อย่างต่อเนื่องและมากเกินไป เพราะแอลกอฮอล์จะทำลายเซลล์ตับอ่อนโดยตรง นำไปสู่ภาวะอักเสบเรื้อรังและภาวะตับอ่อนอักเสบเรื้อรังที่สามารถทำลายเนื้อเยื่อตับอ่อนได้ นอกจากนี้ การสูบบุหรี่ก็เป็นปัจจัยเสี่ยงที่เพิ่มโอกาสในการเกิดโรคตับอ่อน เนื่องจากสารพิษในบุหรี่จะกระตุ้นให้เกิดการอักเสบและการทำลายเซลล์ตับอ่อน

ภาวะโรคเบาหวานก็เป็นอีกหนึ่งสาเหตุสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการเสื่อมของตับอ่อน โดยเฉพาะโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ที่มีความสัมพันธ์กับภาวะดื้อต่ออินซูลิน ทำให้ตับอ่อนไม่สามารถผลิตอินซูลินได้เพียงพอ รวมถึงโรคอ้วนและภาวะไขมันในเลือดสูงที่เพิ่มความเสี่ยงต่อการสะสมไขมันในตับอ่อนและการอักเสบ
ที่มา: โรคตับอ่อนอักเสบ ภัยเงียบที่ควรระวัง [2]

อาการเตือนของโรคเกี่ยวกับตับอ่อน

อาการเตือนของโรคเกี่ยวกับตับอ่อนมักเริ่มต้นอย่างไม่ชัดเจนและค่อย ๆ แสดงอาการเมื่อโรคลุกลามมากขึ้น โดยอาการที่พบบ่อย ได้แก่ ปวดท้องเฉียบพลันหรือเรื้อรัง โดยมักจะปวดบริเวณกลางท้องหรือส่วนบนของช่องท้อง อาการปวดอาจร้าวไปยังหลังร่วมด้วย อาการคลื่นไส้ อาเจียน และเบื่ออาหารก็เป็นสัญญาณที่บ่งบอกถึงความผิดปกติของตับอ่อน

นอกจากนี้ ผู้ป่วยบางรายอาจมีอาการตัวเหลือง ตาเหลือง เนื่องจากตับอ่อนอักเสบหรือเนื้องอกกดทับทางเดินน้ำดี หากโรคตับอ่อนพัฒนาไปสู่ภาวะเรื้อรัง อาจพบภาวะน้ำหนักลดอย่างรวดเร็ว ท้องอืด และมีอุจจาระมีไขมันเนื่องจากการย่อยไขมันผิดปกติ

ซึ่งหากพบอาการเหล่านี้ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อวินิจฉัยและรับการรักษาอย่างเหมาะสม เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจรุนแรงตามมาได้

วิธีดูแลตับอ่อน ให้แข็งแรง

การรับประทานอาหารที่มีไขมันต่ำ และหลีกเลี่ยงเครื่องดื่มแอลกอฮอล์เป็นวิธีพื้นฐานที่ช่วยให้ตับอ่อนทำงานได้ดี การออกกำลังกายสม่ำเสมอช่วยป้องกันภาวะดื้อต่ออินซูลิน ควรเน้นอาหารที่มีไฟเบอร์สูง ได้แก่ ผัก ผลไม้ ธัญพืชเต็มเมล็ด และดื่มน้ำเปล่าให้เพียงพอในแต่ละวัน หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูปและของทอด

การตรวจสุขภาพประจำปีสามารถช่วยตรวจพบความผิดปกติของตับอ่อนตั้งแต่ระยะเริ่มต้น และสามารถวางแผนการรักษาได้ทันท่วงที

อาหารที่ส่งเสริมสุขภาพ ตับอ่อน

อาหารที่ช่วยส่งเสริมสุขภาพตับอ่อน

ผักและผลไม้สด — อุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระและไฟเบอร์ ช่วยลดการอักเสบและส่งเสริมระบบย่อยอาหาร
ธัญพืชไม่ขัดสี — ได้แก่ ข้าวกล้อง ข้าวโอ๊ต และควินัว ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดและส่งเสริมสุขภาพลำไส้
โปรตีนคุณภาพสูง — ได้แก่ ปลา ไก่ไม่ติดมัน และถั่วต่าง ๆ ที่ช่วยเสริมสร้างเนื้อเยื่อและซ่อมแซมตับอ่อน
ไขมันดี — ไขมันไม่อิ่มตัวเชิงเดี่ยวและเชิงซ้อนจากน้ำมันมะกอก อะโวคาโด และถั่วเมล็ดแห้ง ช่วยลดการอักเสบและส่งเสริมการทำงานของตับอ่อน
น้ำเปล่าเพียงพอ — ช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ดีและป้องกันภาวะขาดน้ำที่ส่งผลต่อตับอ่อน
หลีกเลี่ยงอาหารมันจัดและอาหารแปรรูป — เพื่อลดภาระการทำงานของตับอ่อนและป้องกันการอักเสบเรื้อรัง

พฤติกรรมเสี่ยงที่ควรหลีกเลี่ยง

พฤติกรรมเสี่ยงที่ควรหลีกเลี่ยงเพื่อป้องกันการเสื่อมสภาพและโรคของตับอ่อน มีดังนี้

การดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมากหรือเป็นประจำ เพราะเป็นสาเหตุหลักของการอักเสบและทำลายเซลล์ตับอ่อน
การสูบบุหรี่ เนื่องจากสารพิษในบุหรี่ทำให้เกิดการอักเสบและเพิ่มความเสี่ยงโรคตับอ่อนเรื้อรังและมะเร็งตับอ่อน
รับประทานอาหารที่มีไขมันสูงและอาหารแปรรูป ซึ่งเพิ่มภาระการทำงานของตับอ่อนและส่งเสริมการเกิดโรคไขมันสะสม
ขาดการออกกำลังกายเป็นประจำ ส่งผลให้เกิดภาวะอ้วนและความดันเลือดสูงซึ่งกระทบต่อการทำงานของตับอ่อน
บริโภคน้ำตาลและเครื่องดื่มหวานมากเกินไป เพิ่มความเสี่ยงโรคเบาหวานและภาวะดื้อต่ออินซูลิน
ละเลยการตรวจสุขภาพและไม่ดูแลโรคประจำตัวอย่างเหมาะสม ได้แก่ เบาหวานและไขมันในเลือดสูง ซึ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพตับอ่อน

ตับอ่อน ช่วยระบบย่อยอาหาร

ตับอ่อนเป็นอวัยวะที่มีบทบาทสำคัญในระบบย่อยอาหาร โดยทำหน้าที่ผลิตเอนไซม์ย่อยอาหารหลากหลายชนิด เช่น เอนไซม์อะไมเลสที่ช่วยย่อยแป้ง เอนไซม์ไลเปสที่ย่อยไขมัน และเอนไซม์โปรตีเอสที่ย่อยโปรตีน เอนไซม์เหล่านี้จะถูกปล่อยเข้าสู่ลำไส้เล็กเพื่อช่วยในการย่อยสารอาหารให้เป็นโมเลกุลขนาดเล็กที่ร่างกายสามารถดูดซึมได้

นอกจากนี้ ตับอ่อนยังทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนอินซูลินและกลูคากอนที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ทำให้ตับอ่อนมีบทบาททั้งในระบบย่อยอาหารและระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกายอย่างครบถ้วนและสมดุล
ที่มา: ตับอ่อน [3]

ตับอ่อนที่มีปัญหา จะสามารถฟื้นฟูขึ้นเองได้

ตับอ่อนมีความสามารถในการฟื้นฟูตัวเองได้อย่างจำกัด เนื่องจากเนื้อเยื่อตับอ่อนที่เสียหายหรือถูกทำลายไม่สามารถสร้างขึ้นใหม่ได้ในปริมาณมาก ทำให้ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 หรือผู้ที่มีปัญหาการทำงานของตับอ่อนไม่เพียงพอ จำเป็นต้องฉีดอินซูลินเพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดอย่างต่อเนื่อง

สำหรับผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดตับอ่อนบางส่วนหรือทั้งหมด จะส่งผลให้การผลิตน้ำย่อยลดลง จึงต้องรับประทานยาน้ำย่อยเพื่อช่วยในการย่อยอาหารร่วมด้วย นอกจากนี้บางรายอาจต้องใช้อินซูลินเสริมหรือควบคุมอาหารอย่างเข้มงวดในระยะยาวเพื่อทดแทนหน้าที่ของตับอ่อนที่สูญเสียไปอย่างถาวร

ป้องกันได้แค่ใส่ใจตับอ่อนของเรา

หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์หรือดื่มอย่างพอเหมาะ เพราะแอลกอฮอล์เป็นสาเหตุสำคัญของการอักเสบและความเสียหายของตับอ่อน
รับประทานอาหารที่สมดุลและหลากหลาย เน้นผัก ผลไม้ ธัญพืชไม่ขัดสี และหลีกเลี่ยงอาหารมัน หวานจัด หรืออาหารแปรรูป
ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม เพื่อลดความเสี่ยงโรคเบาหวานและภาวะไขมันสะสมที่ตับอ่อน
ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เพื่อส่งเสริมระบบเผาผลาญและรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่
หลีกเลี่ยงการใช้ยาหรือสารเสพติดโดยไม่จำเป็น โดยเฉพาะยาที่มีผลข้างเคียงต่อตับอ่อน
ตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ เพื่อติดตามภาวะสุขภาพและพบความผิดปกติได้แต่เนิ่น ๆ
จัดการความเครียดและพักผ่อนให้เพียงพอ เพราะความเครียดส่งผลต่อระบบเผาผลาญและสุขภาพโดยรวมของตับอ่อน

โดยสรุป ตับอ่อน คืออะไร และสำคัญแค่ไหน

โดยสรุป ตับอ่อน คืออะไร ตับอ่อนคืออวัยวะสำคัญในระบบทางเดินอาหารและระบบฮอร์โมน ทำหน้าที่ย่อยอาหารและควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด การทำงานผิดปกติของตับอ่อนสามารถนำไปสู่โรคร้ายแรงได้ การดูแลสุขภาพตับอ่อนจึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม

ตับอ่อนสามารถฟื้นตัวได้ไหมหากอักเสบ

ตับอ่อนมีความสามารถฟื้นตัวได้ในระดับจำกัด หากเกิดการอักเสบเฉียบพลันและได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที รวมถึงการปรับพฤติกรรม เช่น งดแอลกอฮอล์และรับประทานอาหารเหมาะสม แต่หากอักเสบเรื้อรังหรือเกิดความเสียหายอย่างถาวร การฟื้นฟูจะทำได้ยากและอาจนำไปสู่ภาวะตับอ่อนเสื่อมได้

เบาหวานเกี่ยวกับตับอ่อนอย่างไร

เบาหวานเป็นโรคที่มีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับตับอ่อน เนื่องจากตับอ่อนเป็นแหล่งผลิตฮอร์โมนอินซูลินซึ่งทำหน้าที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 ร่างกายมีปัญหาในการสร้างอินซูลินเนื่องจากระบบภูมิคุ้มกันทำลายเซลล์เบต้าในตับอ่อน

ส่วนในเบาหวานชนิดที่ 2 ร่างกายอาจยังผลิตอินซูลินอยู่ แต่เซลล์ร่างกายดื้อต่ออินซูลิน ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดยังคงสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ภาวะเหล่านี้ทำให้ตับอ่อนไม่สามารถทำงานได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ การดูแลตับอ่อนจึงเป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันและควบคุมโรคเบาหวานอย่างยั่งยืน